W związku z planowanym odtworzeniem w Polanie kapliczki z figurą Św. Jana Nepomucena oraz Krzyża Pamięci, o czym informowaliśmy w czerwcowej Gazetce Parafialnej, pragniemy przybliżyć znaczenie kapliczek przydrożnych w krajobrazie Polski.
Kapliczki, krzyże i figury przydrożne, to arcydzieła sztuki ludowej wpisane w krajobraz Polski tak harmonijnie, że prawie ich obecności nie zauważamy, przechodząc często bez zadumy i modlitwy. Te małe formy architektury, wyrosłe z potrzeb duchowych mieszkańców polskiej wsi, są ściśle związane z jego naturalną religijnością. Są wyrazem tradycji kultury chrześcijańskiej, troski o wartości moralne i duchowe. Są także bożymi i ludowymi pomnikami, znakami pamięci, niepisaną kroniką lokalnej społeczności, śladem „wielkiej historii” widzianej z perspektywy wioski.
Miały, w intencji twórców i fundatorów, nieść treści religijne, a często także patriotyczne, symbolizujące ważne wydarzenia w dziejach narodu. Odzwierciedlały prośby i pragnienia konkretnych ludzi oraz całych społeczności. Odwoływały się do pośrednictwa Matki Boskiej, bądź poszczególnych świętych, jako, że w pobożności ludu ważną rolę odgrywał kult świętych, zwłaszcza konkretnych ich wizerunków, łaskami słynących.
Można więc znaleźć przy polskich drogach kapliczki i krzyże dziękczynne, pokutne, uświęcające miejsca szczególnej wagi, chroniące przed złem i nieszczęściem, stawiane ku pamięci ważnych wydarzeń, pełniące rolę znaków granicznych i skrzynek kontaktowych, strzegące wędrowców i pątników, studni i źródeł, będące niekiedy miejscem schronienia dla pustelników i wędrowców oraz punktem orientacyjnym w pajęczynie dróg i ścieżek.
Do kulturowej funkcji kapliczek należą obrzędy i zwyczaje uprawiane przez ludność samorzutnie lub wprowadzane przez Kościół. Odprawianie modlitw majowych, zbieranie się przed niedzielną mszą, święcenie ziela na Matkę Boską Zielną, święcenie pól, zwyczaje związane z pogrzebami we wsiach odległych od świątyni czy cmentarza oraz świąteczne dekorowanie kwiatami, wieńcami i wstążkami, są do dziś żywymi obyczajami w wielu regionach Polski.
Fundatorami wioskowych i przydrożnych krucyfiksów i kapliczek były klasztory, szlachta, rzadziej społeczność wioskowa. Ale już od czasu zniesienia pańszczyzny, zamożni gospodarze stawiali obok swoich chałup krzyże i kapliczki, rodzinne pomniki, opatrując je napisem fundacyjnym świadczącym o tym, kto i w jakiej intencji je zbudował.
Kościół traktował ich budowę za ważny element pogłębienia religijności ludu, szczególnie w okresie kontrreformacji. Krzyże fundowane przez oświecone ziemiaństwo wznoszono z pobudek patriotycznych w kraju rozdartym zaborami, w okresie powstań i represji. Krzyże i kapliczki są w krajobrazie formami, które doskonale dopełniają, organizują przestrzeń. Rozsiane po polskich wsiach, drogach i polach, te pięknie odnowione i te zapomniane, te z górskich przełęczy, mogił, wszystkie stanowią wyjątkowe dziedzictwo tak urozmaicone pod względem form i tak różnorodnie zakorzenione w historii i krajobrazie.
Są z pewnością skarbem zasługującym na ochronę i wszelkie starania ku ich ocaleniu i z tej to przyczyny chcemy przywrócić w krajobrazie Polany kapliczkę z figurą Św. Jana Nepomucena oraz Krzyż Pamięci.
FOT. ARCH. HANNY MYŚLIŃSKIEJ
