Dzień Praw Człowieka, ang. Human Rights Day, to święto obchodzone corocznie 10 grudnia, ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ z 1950 roku, w rocznicę podpisania Powszechnej deklaracji praw człowieka w 1948 roku.
Dzień ten poświęcony jest orędownikom praw człowieka na całym świecie, którzy dążą do zapewnienia ochrony własnych praw oraz praw innych i wkładają wiele wysiłku w działania zapewniające przestrzeganie ich na co dzień. Wielu z nich jest za to prześladowanych, pozbawianych pracy czy niesłusznie więzionych. Obchody międzynarodowego Dnia są okazją do uczczenia ich odwagi i osiągnięć.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948 roku w Paryżu. Jest ona zbiorem praw człowieka i zasad ich stosowania. Zgodnie z jej zapisami wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu.
Impulsem do uchwalenia dokumentu były zbrodnie nazistowskie w czasie II wojny światowej. Kiedy zaczęły one wychodzić na jaw, uznano, że Karta Narodów Zjednoczonych zbyt ogólnie formułuje prawa człowieka. Na konferencji w San Francisco zaproponowano więc utworzenie Karty Praw Człowieka, której opracowaniem zająć się miała Komisja Praw Człowieka powołana przez Radę Gospodarczą i Społeczną. Prace nad projektem rozpoczęły się w 1945 roku, a po trzech latach dokument był gotowy. Do jego powstania przyczynili się ludzie z różnych stron świata: John Peters Humphrey (Kanada), który sprawował wówczas funkcję dyrektora Wydziału Praw Człowieka w Sekretariacie ONZ, René Cassin (Francja), Eleanor Roosevelt (USA), Charles Malik (Liban) oraz Peng-chun Chang (Chiny). Deklarację przyjęto bez głosu sprzeciwu, choć dziewięć państw z różnych powodów wstrzymało się od głosu. Nasz kraj odmówił zgody na pojęcie powszechności praw człowieka w rozumieniu Deklaracji pod pretekstem braku wzmianki o walce z faszyzmem. Taki sam powód podały Jugosławia, ZSRR, Czechosłowacja. Arabia Saudyjska odmówiła w proteście przeciw równości kobiet i mężczyzn. Od głosu wstrzymało się też RPA, w której panowała polityka apartheidu.
Powszechna Deklaracja jest fundamentem międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. Na jej bazie powstało dziesiątki konwencji, np. Konwencja Praw Dziecka. Wraz z Międzynarodowym Paktem Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych tworzy Międzynarodowy Pakt Praw Człowieka, który określa obywatelskie, kulturalne, ekonomiczne, polityczne i społeczne prawa, należne człowiekowi od dnia urodzin. Ważnym elementem systemu ochrony praw człowieka na świecie są też organizacje pozarządowe jak choćby Helsińska Fundacja Praw Człowieka, UNESCO czy Amnesty International. Angażują się one w obchody święta, np. Amnesty International w okolicach 10 grudnia organizuje Maraton Pisania Listów w obronie 10 osób, których prawa zostały złamane.
Powszechna deklaracja praw człowieka trafiła do Księgi rekordów Guinnessa, jako najczęściej tłumaczony dokument.
Dzień Praw Człowieka
Dzień Praw Człowieka formalne ustalono 4 grudnia 1950 roku na 317. sesji plenarnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ podczas której zaproszono wszystkie państwa członkowskie i inne zainteresowane organizacje do świętowania. Obchody mają przede wszystkim na celu poszerzenie wiedzy na temat Deklaracji i jej znaczenia.
10 grudnia jest kulminacyjnym punktem inicjatywy, bowiem kampania z okazji Dnia Praw Człowieka trwa cały rok. Prowadzi ją Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka, który wspomagany jest przez agendy ONZ, departamenty, fundusze i inne organizacje. Za każdym razem ustalane są inne tematy i slogany dotyczące praw człowieka, np. „Godność i sprawiedliwość dla wszystkich", „Nasze prawa, nasza wolność”, „Dziś stań w obronie czyichś praw”, „Każdy dzień to Dzień Praw Człowieka”, „Prawo do udziału w życiu publicznym” itp. Dla potrzeb Kampanii utworzona zostaje specjalna strona internetowa, więc każdy może przyłączyć się do akcji. Znajdziemy tam najważniejsze informacje, materiały do pobrania oraz sugestie, w jaki sposób zaangażować się w obronę praw człowieka.
W ramach obchodów święta odbywają się konferencje poświęcone tematyce praw człowieka, spotkania polityczne, szkolenia, dyskusje, pokazy filmów dokumentalnych a także szereg wydarzeń kulturalnych, sportowych. Jednym z najważniejszych momentów Dnia Praw Człowieka jest wręczenie Nagrody Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jej celem jest docenienie ludzi i organizacji, które przyczynili się do promowania i ochrony praw człowieka, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Po raz pierwszy nagrody wręczono w 1968 roku. Co charakterystyczne, są one przyznawane co pięć lat. Laureaci wybierani są przez specjalną komisję składającą się z przewodniczących Zgromadzenia Ogólnego i Rady Społeczno-Gospodarczej oraz Komisji Praw Człowieka, Komisji Statusu Kobiet oraz Podkomisji ds. Promocji i Ochrony Prawa człowieka. Nagrodę w postaci metalowej tablicy opatrzonej pieczęcią ONZ i projektem artystycznym oraz wygrawerowaną dedykacją otrzymali m. in. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, Amnesty International, Nelson Mandela, Jimmy Carter, Martin Luther King, Denis Mukwege czy Adam Łopatka. Nagrody Organizacji Narodów Zjednoczonych nie mają charakteru pieniężnego.
Dzień Praw Człowieka to święto, które adresowane jest do każdego z nas. Nie bójmy się zareagować w obronie praw człowieka, jeśli zostały one naruszone w szkole, pracy czy na ulicy. 10 grudnia jest też dobrą okazją by zapoznać się z tekstem Deklaracji, przeczytać ją wspólnie z dziećmi czy znajomymi.
